Οι γυναίκες στην ποίηση δύσκολα λαμβάνουν την αναγνώριση που τους αξίζει, ακόμη και σήμερα.

Παρόλα αυτά η ελληνική ποίηση είναι εξαιρετικά πλούσια και πολύπλευρη και οι γυναικείες φωνές, είναι βέβαιο, πως αξίζει να διαβαστούν. Από τη Σαπφώ στη Δημουλά και από την Κατερίνα Γώγου στη Μυρσίνη Γκανά, η γυναικεία ποιητική παραγωγή αποτελεί ένα πολύ σημαντικό μέρος της ιστορίας της γραφής στη χώρα μας.  Για να δούμε κάποιες από τις ποιήτριες που πρέπει να γνωρίσεις.

Δεν θα μπορούσαμε να ξεκινήσουμε διαφορετικά. Σίγουρα έχεις ακούσει για τη μεγάλη ποιήτρια της αρχαιότητας, τη Σαπφώ. Γνωρίζουμε λίγα πράγματα για τη ζωή της, όμως το έργο της υμνήθηκε από τον Πλάτωνα και τον Λουκιανό έως τον  Στράβωνα και τον Ιουλιανό, ο οποίος μάλιστα την αποκάλεσε “Θηλυκό Όμηρο”. Μετά το θάνατο της στη Λέσβο, κόπηκε νόμισμα με τη μορφή της, ενώ στην Πέργαμο και στις Συρακούσες στήθηκαν αγάλματά της. Στη σύγχρονη εποχή η ποίηση της Σαπφούς έχει συνδεθεί με τον ομοφυλοφιλικό έρωτα, όμως τα λόγια της έχουν δύναμη και απόλυτα οικουμενικό χαρακτήρα. 

Παράπονο των γηρατειών

[Εσείς,] κορίτσια, [στων Μουσών] των ανθοστόλιστων τα δώρα 
τα όμορφα [να είστε ολόψυχα δοσμένες και] στη λύρα
που αγαπά το λιγυρό τραγούδι. Ωστόσο εμένα
[τ’ άλλοτε τρυφερό] κορμί μού τ’ [άρπαξε] το γήρας·
[ασπρίσανε] και τα μαλλιά που ήταν μαύρα.
Βαριά η ψυχή μου· πια δεν με βαστούν τα γόνατά μου,
που κάποτε σκιρτούσαν στον χορό σαν ελαφάκια.
Συχνά πυκνά θρηνώ για όλα αυτά· μα τι να κάνω;
Ο άνθρωπος δεν γίνεται απ’ το γήρας να ξεφύγει.
Κάποτε, λεν, τον Τιθωνό η ροδοδάχτυλη τον πήρε
Αυγή μέχρι τα πέρατα της γης — τη [λύγισε] ο πόθος
του ωραίου παλικαριού· μα ακόμη κι έτσι, με τα χρόνια,
τον πρόφτασε κι αυτόν το γήρας το λευκό, κι ας είχε
αθάνατη γυναίκα.

Στη σύγχρονη εποχή, η Μαρία Πολυδούρη έγινε γνωστή όχι μόνο για το έργο της, αλλά και για τον ατελέσφορο έρωτα της για τον Κώστα Καρυωτάκη. Σίγουρα κάπου θα έχεις ακούσει τη δραματική ιστορία της, πιθανότατα να έχεις τραγουδήσει και τους στίχους των ποιημάτων της, αφού τα περισσότερα από αυτά έχουν μελοποιηθεί. Γεννιέται το 1902 στην Καλαμάτα και πεθαίνει το 1930 στην Αθήνα. Αποτελεί εκπρόσωπο της νεορομαντικής σχολής. Οι βασικότεροι άξονες της ποιητικής της δημιουργίας είναι ο έρωτας και ο θάνατος. Το 1928 κυκλοφορεί την πρώτη της ποιητική συλλογή με τίτλο «Οι τρίλλιες που σβήνουν» και το 1929 τη δεύτερη, με τίτλο «Ηχώ στο Χάος».

Δε θα ξανάρθης πια

Δε θα ξανάρθης πια, να μου χαρίσης
απ’ την ωραία ζωή που σε φλογίζει
κάτι, ένα της λουλούδι; Σου γεμίζει
με τόσα την καρδιά και το κορμί.

Δε θάρθης πια, τα χέρια μου να σμίξης
τα παγωμένα, τα εχθρικά μου χέρια;
Πλάι στα δικά σου, μερωμένα ταίρια
δεν τα ζυγώνει πλέον η αφορμή.

Δε θάρθης! …Πώς αργά περνούν οι μέρες.
Κι’ όσο συ φεύγεις, τόσο με σιμώνει
η γνώριμή μου μοίρα. Τόσο μόνη,
τόσον καιρό με τον κρυφό καημό.

Δε σου περνάει, αλήθεια από τη σκέψη
ότι μπορεί σε μια στιγμή θλιμμένη,
στη μοίρα αυτή που πάντα με προσμένει
να πάω ξανά και δίχως γυρισμό;

Τι να πει κανείς για την Κική Δημουλά; Η ποίηση, ο λόγος της, η παρουσία της την ανέδειξαν σε μια σύγχρονη λόγια φωνή, με τεράστια αποδοχή. Γεννιέται στην Αθήνα το 1931 και πεθαίνει στις 22 Φεβρουαρίου 2020. Εμφανίζεται για πρώτη φορά στα γράμματα σε ηλικία 19 ετών, με τη συλλογή “Ποιήματα”, την οποία όμως πολύ σύντομα αποκήρυξε. Ακολούθησαν πολλές ποιητικές συλλογές που την καταξιώσαν και την ανέδειξαν σε επίτιμο μέλος της Ακαδημίας Αθηνών. Το 2020, λίγες ημέρες πριν το θάνατο της, η Υπουργός Πολιτισμού πρότεινε την Κική Δημουλά, με επίσημη επιστολή της προς την Επιτροπή, για το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας. 

Δεν έχεις τι να χάσεις

Καλὰ τὰ βγάζει πέρα ἡ μοναξιὰ
φτωχικὰ ἀλλὰ τίμια.
Ἀλλοῦ κοιμᾶται αὐτὴ
κι ἀλλοῦ τὸ ἐγκρατὲς σκεπτικὸ ἐάν.

Μόνο καμιὰ φορὰ
σὲ πειραματισμοὺς τὴν παρασύρει
ἡ περιέργεια
– ὄφις προγενέστερος
καὶ πιὸ φανατικὸς
ἀπ᾿ τὸν νερόβραστον ἐκεῖνον τῆς μηλέας.

Δοκίμασε τῆς λέει, μὴ φοβᾶσαι
δὲν ἔχεις τί νὰ χάσεις

Η Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ γεννήθηκε στην Αθήνα τον Φεβρουάριο του 1939 και αποτελεί μια ποιήτρια που σίγουρα θα πρέπει να ξέρεις. Ήταν πνευματική κόρη του Νίκου Καζαντζάκη και από μικρή έδειχνε ταλέντο στην ποίηση. Ξεκίνησε να δημοσιεύει ποίηση από τα 17 της χρόνια, με το ποίημα "Μοναξιά" να έχει ενθαρρυντική στήριξη από τον Νίκο Καζαντζάκη. Αυτό ανοίγει τον δρόμο για μια επαγγελματική σταδιοδρομία στην ποίηση και μετάφραση, με τα έργα της να μεταφράζονται σε πολλές γλώσσες και να περιλαμβάνονται σε ανθολογίες. Είχε σπουδάσει ξένες γλώσσες σε διάφορες χώρες και εργαζόταν ως διπλωματούχος μεταφράστρια-διερμηνέας, μεταφράζοντας έργα σημαντικών συγγραφέων όπως οι Πούσκιν, Μαγιακόβσκι, και Σαίξπηρ. Το 1962 τιμήθηκε με το Α' Βραβείο Ποίησης της πόλης της Γενεύης (Prix Hensch), ενώ το 1985 λάμβανε το Β' Κρατικό Βραβείο Ποίησης. Το 2000 τιμήθηκε με το βραβείο Κώστα και Ελένης Ουράνη από την Ακαδημία Αθηνών. Επιπλέον, το 2014 βραβεύτηκε με το Μεγάλο Βραβείο Γραμμάτων για το σύνολο του έργου της. 

Ποιητικό υστερόγραφο

Τα ποιήματα δεν μπορούν πια
να ‘ναι ωραία
αφού η αλήθεια έχει ασχημύνει.
Η πείρα είναι τώρα
το μόνο σώμα των ποιημάτων
κι όσο η πείρα πλουταίνει
τόσο το ποίημα τρέφεται και ίσως δυναμώσει.
Πονάν τα γόνατά μου
και την Ποίηση δεν μπορώ πια να προσκυνήσω,
μόνο τις έμπειρες πληγές μου
μπορώ να της χαρίσω.
Τα επίθετα μαράθηκαν
μόνο με τις φαντασιώσεις μου
μπορώ τώρα την Ποίηση να διανθίσω.
Όμως πάντα θα την υπηρετώ
όσο βέβαια εκείνη με θέλει
γιατί μόνο αυτή με κάνει λίγο να ξεχνώ
τον κλειστό ορίζοντα του μέλλοντός μου.

Η Μαρία Λαϊνά γεννήθηκε το 1947 στην Πάτρα και πέθανε το 2023 στην Αθήνα. Απόφοιτος της Νομικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, έχει εργαστεί σε ποικίλες δραστηριότητες σχετιζόμενες με την τέχνη, όπως μετάφραση δοκιμίων και λογοτεχνίας, επιμέλεια εκδόσεων, εκπομπές στα μέσα ενημέρωσης, καθώς και διδασκαλία ελληνικής γλώσσας και ποίησης σε αγγλόφωνα κολέγια. Το έργο της περιλαμβάνει εκτός από ποίηση, θεατρικά, πεζογραφήματα, κριτικές και μελετήματα, ενώ έχει εκπροσωπήσει επίσημα την Ελλάδα σε διάφορες εκδηλώσεις. Έχει λάβει αρκετά βραβεία για το έργο της, μεταξύ των οποίων το Κρατικό Βραβείο ποίησης για τη συλλογή "Ρόδινος φόβος" το 1993 και το Βραβείο του Ιδρύματος Κώστα και Ελένης Ουράνη το 2014. Είναι ιδρυτικό μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων και το 2023 τιμήθηκε με το Μεγάλο Κρατικό Βραβείο Γραμμάτων.

Αυτό που προηγείται

Κάθε φορά που ξαπλώνεις να κοιμηθείς, βγαίνει από το σώμα σου
μια κόκκινη καρδιά, στέκεται αστήριχτη μέσα στο δωμάτιο και ανασαίνει
μονάχη της. Δε λογαριάζει ούτε τον εαυτό της γιατί αυτή τη θρέφει
μια συνεχής έκπληξη. Τίποτα και από πουθενά. Όλη αυτή την ώρα
σας χαρακτηρίζει ένα μικρό χαμόγελο καθώς ισορροπείτε πάνω
σε δυο λεπτές άσπρες κλωστές.
Αυτό που είστε υπάρχει πριν από τους δυο σας. Ξεχνώντας.

Η Μυρσίνη Γκανά γεννήθηκε στην Αθήνα και αποτελεί ένα από τα πιο ενδιαφέροντα πρόσωπα της ποίησης των ημερών μας. Αποφοίτησε από το πανεπιστήμιο της Αθήνας με πτυχίο στην Αγγλική Φιλολογία και στη συνέχεια σπούδασε Πολιτιστική Διαχείριση στις Βρυξέλλες. Εργάζεται ως μεταφράστρια. Η πρώτη της συλλογή ποιημάτων, με τίτλο "Τα πέρα μέρη", αναγνωρίστηκε με το βραβείο κοινού Public και με το Βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενου στην ποίηση από το περιοδικό Αναγνώστης. Επιπλέον, τιμήθηκε με το ειδικό βραβείο Public ως τιμώμενη χώρα στη Μεγάλη Βρετανία, για τη μετάφραση ποιητικής σύνθεσης της Άλις Όσβαλντ με τίτλο "Μνημείο πεσόντων”.

Ι

Πώς λέγεται άραγε
στη γλώσσα αυτή
η αίσθηση
που έρχεται σαν όνειρο
στον ξύπνιο
πως είναι το σώμα σου
ατσάλινο,
μια μηχανή
που γουργουρίζει διαρκώς
και διατρέχει τα τοπία
και τους χρόνους
της ζωής σου
σαν σφαίρα αδέσποτη
ελεύθερου σκοπευτή,
και ποιον θα βρει
για να χωθεί στο σώμα του,
ν’ αφήσει τραύμα διαμπερές;

Η Ελένη Βακαλό, γεννημένη το 1921 στην Κωνσταντινούπολη από γονείς με καταγωγή από τα Δωδεκάνησα, ήταν μια πολυσχιδής προσωπικότητα που υπηρέτησε επιτυχώς τρεις τομείς της πνευματικής ζωής: την ποίηση, την κριτική των εικαστικών τεχνών και την εκπαίδευση. Σπούδασε Αρχαιολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και μεταπτυχιακά στη Σορβόννη με ειδίκευση στην Ιστορία της Τέχνης. Ξεκίνησε την ποιητική της δραστηριότητα το 1945 και συνέχισε να εκδίδει ποιητικές συλλογές, ενώ το 1991 τιμήθηκε με το Πρώτο Κρατικό Βραβείο Ποίησης. Ως κριτικός τέχνης, εργάστηκε στις εφημερίδες «Τα Νέα» και «Ζυγός», ενώ δίδαξε Ιστορία και Θεωρία της Τέχνης στη Σχολή Βακαλό που ίδρυσε με τον σύζυγό της και άλλους, μέχρι το 1990. Η συνεισφορά της στην πνευματική ζωή της χώρας της αναγνωρίστηκε επίσης με την απονομή πολλών βραβείων και διακρίσεων, ενώ η εργασία της έχει μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες. Αφού υπηρέτησε με αφοσίωση την τέχνη, την κριτική και την εκπαίδευση, απεβίωσε τον Οκτώβριο του 2001.

 Επιθυμίες

Τη νύχτα
Που κυλάνε στους ώμους
Λυμένοι σπασμοί
Σε ήθελα
Να χαϊδέψεις
Με βλέφαρα γυμνά
Το κορμί μου
Σκοτεινός και βουβός
Να σαρώνεις τον άνεμο
Και να ’ρχεσαι
Βαρύς σα σιωπή
Κι απλά
Θα σε δεχτώ

Η Κατερίνα Γώγου, ποιήτρια και ηθοποιός, ξεκίνησε την καριέρα της στην ηθοποιία από πολύ νεαρή ηλικία, αλλά αργότερα εστίασε στην ποίηση. Γεννημένη στην Αθήνα το 1940, πέρασε δύσκολα παιδικά χρόνια λόγω της Κατοχής και του Εμφυλίου Πολέμου. Σπούδασε στη σχολή υποκριτικής του Τάκη Μουζενίδη και ταυτόχρονα ολοκλήρωσε τις σπουδές της στη σχολή χορού Πράτσικα Ζουρούδη και Βαρούτη. Το 1967 παντρεύτηκε τον σκηνοθέτη Παύλο Τάσιο, με τον οποίο είχε μια κόρη, αλλά η αυτοκτονία της το 1993 ήταν ένα γεγονός που συγκλόνισε τον καλλιτεχνικό κόσμο. Ως ποιήτρια, η Κατερίνα Γώγου ξεχώριζε για τον αντισυμβατικό και συνειρμικό τρόπο γραφής της, καθώς και τις αναρχικές της ιδέες, ενώ οι στίχοι της ήταν γεμάτοι οργή και επαναστατικότητα.

Σ’ όσους σπάσανε, σ’ όσους κρατάνε

Κουρελιασμένοι απ’ τ’ αγριεμένα κύματα
πεταμένα υπολείμματα για πάντα από δω και μπρός
στο σκοτεινό θάλαμο της γης
με ισκιωμένο το μυαλό
απ’ το ξέφρενο κυνηγητό
της ασάλευτης πορείας των άστρων
οι τελευταίοι
απόθεσαν το κουρασμένο κεφάλι τους
θυσία
στην τελετουργία των ανεμοστρόβιλων καιρών .
Κι άνθρωποι δεν υπήρχανε.
Κι ένα άσπρο χιόνι σιωπής
σκέπασε οριστικά τις βυθισμένες πόλεις.

Για να μάθεις περισσότερα για το έργο και την ποίηση τους, βρες τα βιβλία τους εδώ.